Wat is hoofdschudden of paardenwierook?

Headshaking is een zeer invaliderende aandoening die het rijden sterk belemmert en zelfs de relatie tussen ruiter en paard kan veranderen. Deze aandoening is moeilijk te diagnosticeren en vereist diepgaand onderzoek en specifieke ondersteuning om het dier in staat te stellen een goede kwaliteit van leven en harmonie met zijn ruiter terug te krijgen.

Hoe herken je hoofdschudden?

Beschrijving van hoofdschudden

Het fenomeen headshaking bij paarden dankt zijn naam aan het zwaaien van het hoofd dat de beweging van het wierookvat suggereert. Hoewel het lijkt op de stereotypieën die vaak in de stal worden waargenomen, onderscheidt headshaking zich door de intensiteit en duur van het fenomeen, dat niet afneemt tijdens werksessies. Bovendien komt het vaak vaker voor als het paard actief is en neemt het toe met de intensiteit van de geleverde inspanningen.

Deze gewelddadige bewegingen, plotseling of geleidelijk beginnend, worden verticaal, horizontaal of roterend uitgevoerd. Ze lijken te worden veroorzaakt door aangezichtspijn (vergelijkbaar met aangezichtsneuralgie bij mensen) bij blootstelling aan fel licht of tactiele prikkels zoals lucht die door de neusgaten stroomt, regen of wind.

Of het nu constant of af en toe is, deze herhaalde bewegingen gaan gepaard met tekenen van ongemak in de neus, zoals niezen, snuiven, snuiven, neusuitvloeiing en wrijven van de snuit over de omgeving en over de voorbenen. Het paard lijkt angstig en sommige gaan zelfs zo ver dat ze zichzelf vermurwen of helemaal stoppen met eten, zo wijdverbreid is de aandoening. In deze situaties wordt paardrijden onmogelijk omdat het gedrag van het paard gevaarlijk kan zijn.

De verschillende soorten wierook

De eerste symptomen van headshaking treden meestal op bij paarden tussen de 6 en 10 jaar oud, en verschijnen meestal in de lente of zomer.

De symptomen worden op basis van hun ernst ingedeeld in 5 gradaties:

• Graad 1: de symptomen zijn mild en intermitterend. Het paard kan bereden worden.
• Graad 2: de symptomen zijn matig en komen voor in specifieke situaties. Het paard kan met moeite bereden worden.
• Graad 3: de symptomen zijn ernstiger en het paard is moeilijk onder controle te houden tijdens het rijden.
• Graad 4: de symptomen zijn zodanig dat het paard niet meer bereden kan worden.
• Graad 5: de symptomen zijn ernstig en het gedrag van het paard maakt het gevaarlijk.

Over het algemeen verergeren de klinische symptomen na verloop van tijd, wat ten koste gaat van de levenskwaliteit van het dier. Bij 60% van de getroffen paarden verschijnen deze symptomen in de lente en zomer, waarbij zonnige dagen leiden tot een toename van de symptomen bij bepaalde paarden die bekend staan als fotosensibilisatoren.

Wat veroorzaakt hoofdschudden?

Op dit moment is er geen duidelijk vastgestelde oorzaak van headshaking, hoewel de hypothese van overgevoeligheid van de nervus trigeminus het meest ondersteund wordt door dierenartsen. Meer precies zijn er twee soorten headshaking, afhankelijk van hun etiologie:

• Trigeminus-gemedieerde incensement, vroeger idiopathisch incensement genoemd: dit is de meest voorkomende vorm van incensement als gevolg van een ontsteking van de nervus trigeminus die neuralgie veroorzaakt. Fotosensitieve incensement is wijdverspreid. De nervus trigeminus is een van de 12 hersenzenuwen bij het paard. Hij verdeelt zich in drie takken (onderkaak, bovenkaak, oog) en zorgt voor de gevoeligheid van het gezicht en de motoriek van de kauwspieren. Er wordt ook gedacht dat hormonale en voedingsfactoren een rol spelen bij trigeminus-gemedieerde incensement.
• Structurele inkapseling, secundair aan een geïdentificeerde aandoening die verantwoordelijk is voor zichtbare weefselschade. Deze schade kan tandheelkundig, oculair of respiratoir zijn of invloed hebben op het myo-arthro-skeletale systeem.

Hoe wordt incensement bij paarden vastgesteld?

De diagnose van headshaking bij paarden blijft zeer complex. Het is meer gebaseerd op uitsluitingscriteria, d.w.z. op het elimineren van de verschillende mogelijke oorzaken voordat geconcludeerd wordt dat het hoofdschudden echt is. Het kan daarom lang duren om dit vast te stellen. De dierenarts zal met name zoeken naar :

• Een zuivere gedragsstoornis zoals stereotypieën, die veel voorkomen bij paarden. Dit zijn herhaalde bewegingen zonder duidelijke reden, die over het algemeen niet ernstig zijn door hun korte duur en lage intensiteit. Deze stereotypieën komen voor in specifieke contexten (sociaal isolement, verveling, stress, gebrek aan voer, etc.). In tegenstelling tot headshaking wordt het stereotype hoofdknikken van het paard echter gekenmerkt door de herhaling van een enkele beweging.
• Pijn of ongemak in de mond: dit kan worden veroorzaakt door gebitsproblemen (overbeet, ontsteking van het tandvlees, tandbederf, enz.), slechte kaakvorming die leidt tot malocclusie (overvoorbeet of gebocheld paard), slijmvliesaandoeningen van de wang of het gehemelte, ontsteking veroorzaakt door het bit, enz.
• Ongemak of pijn in de sinussen, zoals infectieuze sinusitis van bacteriële, schimmel- of parasitaire oorsprong, equine rhinitis (van allergische of niet-allergische oorsprong), enz.
• Ongemak of pijn in de keel, zoals in het geval van strangles, een zeer besmettelijke bacteriële keelpijn die abcessen veroorzaakt in de lymfeklieren van de keel.
• Een aandoening van de slokdarmzakken (gelegen aan weerszijden van de keel) zoals mycose, een zeer ernstige ziekte van schimmeloorsprong die slikproblemen en een hevige bloedneus veroorzaakt die fataal kan zijn.
• Oorinfecties zoals otitis, die van bacteriële of schimmelachtige oorsprong kunnen zijn (mycotische otitis).
• Oogletsel zoals allergische conjunctivitis (ontsteking van het bindvlies) of uveïtis (ontsteking van de inwendige structuren van het oog).

Al deze diagnostische wegen worden onderzocht voordat headshaking wordt voorgesteld, zoals Ludovic Tanquerel, dierenarts bij EnvA, uitlegt in een video. Ludovic Tanquerel, dierenarts bij het EnvA paardenziekenhuis, legt uit in een video.. Als aanvulling op de voorgeschiedenis van de problemen en het klinisch onderzoek kan een breed scala aan tests worden uitgevoerd: hoofdscan, röntgenfoto, endoscopie, enz.

Hoe wordt hoofdschudden behandeld?

Conservatieve behandelingen

Net als de diagnose is de behandeling van incensement bij paarden complex, waarbij een combinatie van verschillende technieken en moleculen nodig is, afhankelijk van het profiel van het dier en de ernst van de aandoening. De dierenarts kan specifieke medicijnen toedienen op basis van natriumchromoglycaat, carbamazepine, gonadotrofine of cyproheptadine om het paard te ontlasten.

Er zijn ook mengsels van planten die geselecteerd zijn vanwege hun kalmerende eigenschappen, zoals Hoofdschudden van Arbalou Equiexpert.

Hij kan ook natrium, magnesium en ontstekingsremmers voorschrijven. Een operatie aan de nervus trigeminus kan ook worden overwogen, hoewel het succespercentage slechts 49% is 18 maanden na de operatie. Het gebruik van voedingssupplementen helpt de symptomen te verminderen door de angst van het dier te verminderen en omstandigheden te voorkomen die secundaire structurele incensement veroorzaken. Deze supplementen hebben ook het voordeel dat ze de pijn verzachten die kan optreden als gevolg van de herhaalde bewegingen van het paard.

Neuromodulatie

Neuromodulatie is een techniek voor zenuwelektrostimulatie die zijn waarde lijkt te bewijzen bij de behandeling van hoofdtrillingen als gevolg van een disfunctie van de nervus trigeminus. In een in 2019 gepubliceerde studie bij 168 paarden toonde Véronica L.H. Roberts, onderzoeker en docent aan de Universiteit van Bristol (VK), aan dat 53% van de behandelde paarden een vermindering van tremoren vertoonde die langer dan 9 weken aanhield. De eerder genoemde Dr. Ludovic Tanquerel gebruikt ook elektrostimulatie in het Hôpital des Equidés om paarden te behandelen die lijden aan headshaking.

Deze techniek wordt uitgevoerd onder lichte sedatie en 'vermoeit' de nervus trigeminus tijdens sessies van enkele minuten met toenemende elektrische intensiteit. Het paard profiteert dan van remissie gedurende een paar dagen. Herhaling van deze sessies leidt tot toenemende remissie, met tot 60% herstel na een jaar. Hoewel sommige paarden definitief genezen na dit elektrostimulatieprotocol, hebben de meeste paarden elk jaar een nieuwe sessie nodig om de activiteit van de nervus trigeminus te behouden.

Een beschermend masker gebruiken

Les stimuli extérieurs constituant fréquemment des facteurs déclenchants de l’encensement chez le cheval, l’utilisation d’un masque protecteur peut limiter l’occurrence du phénomène et contribuer à soulager l’animal de la gêne et des douleurs ressenties. Si un filet de nez réduit le passage d’air dans les naseaux et les stimulations tactiles, il ne permet pas de protéger les yeux de la lumière vive chez les encenseurs photosensibles. L’utilisation d’un masque anti-UV avec cache-oreilles et cache-nez répond alors aux besoins du cheval d’avoir la tête entièrement protégée.

In de wei, op stal, bij buitenwerk of op het land, het equidival masker biedt 90% UV-bescherming. Het beschermt ook tegen stof, insecten en wind. Een anti-UV-bril wordt vooral aanbevolen voor werksessies.die 100% bescherming biedt. De kleur varieert naargelang de behoeften van het paard en de activiteit. Ze zijn toegestaan in dressuurwedstrijden.

Als je paard last heeft van headshaking, zijn er oplossingen om het zich elke dag beter te laten voelen. Naast het uitvoeren van een specifiek veterinair protocol, kan het gebruik van een gezichtsmasker met hoge bescherming en het toedienen van voedingssupplementen helpen om stress te verlichten en bronnen van ongemak te beperken. Op deze manier gekalmeerd, zal je paard weer plezier en rust vinden, wat helpt om de harmonie tussen paard en ruiter te herstellen.

Bronnen :
Wierook bij paarden: klinische symptomen, prevalentie, pathofysiologie
Veterinaire paardengeneeskunde nr. 219 van 01/10/2023
Hoofdschudden bij paarden
La Semaine Vétérinaire n° 1743 van 07/12/2017